Dünyayı, Kuzey Yarım Küre ve Güney Yarım Küre olmak üzere iki eşit yarım küreye bölen çizgiye Ekvator denir. Ekvator’a paralel olarak, Dünyayı enine saran hayali çizgilere ise paralel denir.
Paralellerin Özellikleri
- Ekvator, paralellerin başlangıcı olduğundan bu paralele başlangıç paraleli denir.
- Doğu batı doğrultusunda uzanırlar ve birbirlerini kesmezler.
- Ekvator’un 90 kuzeyinde, 90 güneyinde olmak üzere toplam 180 paralel vardır.
- Ekvator’un kuzeyindeki paralellere kuzey paralelleri, güneyindekilere güney paralelleri denir.
- Birer derecelik açılarla çizilmişlerdir. Kuzey Yarım Küre’de paralel dereceleri kuzeye doğru gidildikçe büyürken, Güney Yarım Küre’de güneye doğru gidildikçe büyür.
- Ekvator ile her iki yarım küredeki 30° paralelleri arasında kalanlara alçak paraleller (enlemler), her iki yarım kürede 30° 60° paralelleri arasında kalanlara orta paraleller (enlemler) ve 60° 90° paralelleri arasında kalanlara yüksek paraleller (enlemler) denir.
- Dünya’nın küresel şekli nedeniyle, çevre uzunluğu en geniş paralel Ekvator’dur. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin uzunlukları küçülür ve kutuplarda nokta halini alır. 90° kuzey paraleline Kuzey Kutup Noktası, 90° güney paraleline Güney Kutup Noktası denir.
- Birbirini takip eden (ardışık) iki paralel arası uzaklık, bir meridyen yayı üzerindeki her yerde 111 km’dir. Bu özelIikten yararlanarak aynı meridyen üzerinde bulunan, farklı paraleller arasındaki uzaklık hesaplanabilir.
Aralarındaki uzaklığı bulmak istediğimiz noktalar aynı yarım kürede ise, derecesi büyük olandan küçük olanı çıkarıp 111 km ile çarparız. Aralarındaki uzaklığı bulmak istediğimiz noktalar farklı yarım kürelerde ise, paralel derecelerini toplayıp 111 km ile çarparız.
Enlem
Bir paralel üzerindeki noktanın Ekvator’a göre yeri bilinebilir. Ancak paralellerin arasında kalan bölgelerde bulunan bir noktanın yeri paralellerle ifade edilemez. Bu tür noktaların yerlerini ifade edebilmek için derecelerin (°) yanı sıra dakika (‘), saniye (“) vs. gibi daha ayrıntılı ölçülere ihtiyaç vardır. İşte bundan hareketle, Dünya üzerindeki bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının açı cinsinden değerine enlem denir. Enlem ekvatora olan uzaklığı ifade eder. Bu uzaklık açı cinsinden değer olduğundan paralelleri de kapsar. Paralel ise hayali bir çizgiyi ifade eder. Her paralel aynı zamanda bir enlemdir. Ancak her enlem bir paralel değildir.
Yeryüzünde birçok özellik enlemlere göre değişir. Güneş ışınlarının düşme açısı, gece gündüz süreleri, Dünya’nın ekseni çevresindeki dönüş hızı, iklim özellikleri, sıcaklık dağılışı, bitki örtüsü gibi.
Meridyenler
Kutup noktaları arasında uzanarak, paralelleri dik açıyla ke-
sen hayalî yaylara (yarım çemberlere) meridyen denir.
sen hayalî yaylara (yarım çemberlere) meridyen denir.
Meridyenlerin Özellikleri
- Başlangıç meridyeni, İngiltere’nin başkenti Londra yakınlarında bulunan Greenwich Gözlemevi’nden geçen meridyen kabul edilmiştir. Derecesi ise sıfırdır.
- Greenwich’in doğusunda kalan meridyenlere doğu meridyenleri, Greenwich’in batısında kalan meridyenlere batı meridyenleri denir.
- Meridyenler de paraleller gibi birer derecelik açıyla çizilmişlerdir.
- Greenwich’ten doğuya ve batıya gidildikçe meridyen dereceleri büyür.
- Greenwich’in 180 doğusunda, 180 batısında olmak üzere toplam 360 meridyen yayı vardır.
- Meridyenler kuzey güney doğrultusunda uzanır.
- Meridyenlerin kutup noktalarında birleşmelerinden dolayı boyları birbirine eşittir.
- Ekvator üzerinde ardışık iki meridyen arası uzaklık 111 km’dir. Dünya’nın küresel şeklinin etkisiyle iki meridyen arasındaki uzaklık kutuplara gidildikçe azalır.
- Yarım daire şeklinde olan meridyenleri, tam bir daireye tamamlayan karşısındaki meridyenlere antimeridyen veya karşıt meridyen denir. Zıt yöndeki iki meridyen yayının dereceleri birbirlerini 180° ye tamamlar.
- Bir meridyen üzerinde bulunan tüm noktalarda yıl boyunca öğle vakitleri ve yerel saat aynıdır.
- Ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır. Dünya, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 24 saatte tamamlar. Bu da, 24 x 60 = 1440 dakika yapar. Dünya üzerinde 360 meridyen olduğuna göre, ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 1440 : 360 = 4 dakika olarak bulunur.
Boylam
Meridyenlerin, Greenwich (Başlangıç meridyeni)’e olan uzaklığının açı cinsinden değerine boylam denir. Boylamlar da enlemlerde olduğu gibi meridyen derecelerinin (°) dakikaya (‘), dakikaların saniyeye (“) bölünmesiyle elde edilir. Güneş’in aynı andaki konumu boylamlara göre farklılık göstermektedir. Bu nedenle boylamlar, matematik konumu belirlemenin yanında yerel saat hesaplamalarında da kullanılır.
0 yorum:
Yorum Gönder